Ағылшын тіліне аударылған алғашқы қазақ жазушысы Мұхтар Әуезовті Америкамен не байланыстырады? Әрине, жолсапар. Әуезов 1960 жылы Кеңес жазушыларының делегациясы құрамында Америка Құрама Штаттарына барады. Бұл сапарға жазушы Л.Леонов, О.Гончар, С.Щипачевтермен бірге аттанған. Жазушы мұхиттың арғы бетіндегі Вашингтонда, Нью-Йоркте, Калифорнияда, Лос-Анжелес пен сол штаттың Фресно графтығында, одан кейін Аризона штатының орталығы Феникс қаласында, қайтарда Бостон шаһарында бірнеше күн болған. Бір айлық сапардың нәтижесінде «Америка әсерлері» атты жолжазба естелігі жазылды. Әлқисса.
Ол дәуір халықтар достығына ерекше көңіл бөлініп, көркем аударма қолға алынып, әдебиеттегі идеялар арқылы адамзаттық ақыл-ой қозғалысы алабөтен алға жылжып, нәтижесін көрсеткен кезең болды. Сонда сәті түсіп, Мұхтар Әуезов 1955 жылы алғаш рет, 1961 жылы екінші рет Үндістанға, 1956 жылы Чехословакияға, 1957 жылы Жапонияға, 1958 жылы Германияға, 1960 жылы Америкаға сапар шеккен еді. Сол уақытта әр мемлекеттен жазылған жолжазбалар өзге тілдерге, тіпті орыс тіліне аударылмай жазушы мұрағатында мұрты бұзылмай жарты ғасырдан астам уақыт жатты. Кейін суреткердің 100 жылдық мерейтойына орай шығарылған елутомдық толық жинағының 38-ші томында толық мәтіні алғаш рет қазақ оқырмандарына жол тартқан болатын.
Соның бірі «Америка әсерлері» Әуезовтің биылғы – 125 жылдығына орай Қазақстандағы Америка елшілігінің қолдауымен алғаш рет ағылшын тіліне аударылып, әлемдік руханиятқа жол тартты. Америка елшілігінің бастамасымен жарық көрген бұл жинаққа М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты «Әуезов үйі» ҒМО-ның бас ғылыми қызметкері, филология ғылымдарының докторы, профессор Гүлзия Пірәлі мен осы орталық директоры, филология ғылымдарының кандидаты Диар Қонаевтың «Америка-қазақ жазушысының көзімен» атты ғылыми зерттеу еңбегі, жазушымен сапарлас болған украин жазушысы Олесь Гончардың «Жарық жұлдыз» естелігі һәм Мұхтар Әуезовтің «Америка сапары» мен «Америка әсерлері» атты сапарнамалары, «Маршрут және мерзім» атты жазушы жүріп өткен жол ізімен түсірілген жазба-карта жарияланған. Айта кетейік, бұл еңбектер екі тілде беріліп отыр.
Суреткердің әр жазуынан анық сезілетін «мың бояудың той-тоғысы» «Америка әсерлерінде» де байқалады. Автор бөтен елдегі көргендері мен көкейіне түйген жақсы әсерлері, күнделігіне жазылған штрихтар, қиялға қанат бітірген ғажайып көріністер, кездесіп, сұхбаттасқан жандармен болған жүрекжарды әңгімелер, ол елдің бізге беймәлім жұмбақ өмірлері мен тарихы, мәдениеті мен әдебиеті турасында толғанады. Жазушының науқастануына байланысты жолжазбаның екінші бөлімі жазылмай қалған. Ал бірінші бөлімі алғаш рет «Социалистік Қазақстанда» 1960 жылы 24 сәуір күні жарияланды.
Жаңа жинақты ағылшын тіліне аударған әрі алғысөз авторы Деннис Кин: «...Қазақ даласы туралы тарихи әдебиетіндегі егжей-тегжейге энциклопедиялық назар аударумен танымал жазушы Диснейленд сапарларын мұқият жазып, болашақта Дисней зерттеушілері үшін ресурс бола алатын жазбалар жасады. Бұл жазушының кез келген бақылауына, қызығушылығына және импульсіне түсініксіз көзқарас болғандықтан, «Америка сапары» бұл жарияланымдағы ең қызықты құжат болуы мүмкін. Ол мұнда алғаш рет ағылшын тілінде шығады», деп атап өтеді.
Әуезовтің өз көзімен көріп, көкейіне түйген сол кезеңнің қоғамдық, саяси, рухани ахуалдары, әлемдік өркениетте өзіндік орны бар бірнеше алып мемлекеттер арасындағы мәдени, ғылыми, әдеби диалогтердің болуына тікелей түрткі болып, халықтар достығына дәнекерлік еткен сапарлары жайлы жазушылық пікір-пайымдары оқырман үшін тың тақырып. Әуезов көрген Америка бүгінде сан құбылып, өзгерсе де сол уақыттағы жазушылық әсерлердің өзіндік бір шынайылығы бардай.
Дереккөз: "Егемен Қазақстан"
