Бейжің қаласында тұратын қандасымыз, жас режиссер Өркенбек Бейсенбайұлы Қытай елінде кино саласы бойынша жемісті еңбек етіп, талантымен жұртқа танылып жүр. ҚазАқпарат тілшісі Бейжің кинематография академиясының түлегі, талантты жас режиссер Өркенбек Бейсенбайұлмен жеке шығармашылық белестері туралы және биылғы жемісті шығармашылық жұмыстарының бірі, бюджеті 460 миллион юань (65 миллион 800 мың доллар) болған, 60 бөлімді «Нысанаға алу» атты телесериалдың түсірілімі жайында әңгімелескен еді. Осы сұхбатты ҚазАқпаратқа сілтеме жасап назарларыңызға ұсынамыз.
- Өркенбек Бейсенбайұлы, бүгінгі шығармашылық белестерге жетелеген бала күнгі арманың қандай болды? Өзің жайлы білгіміз келеді?
- Мен 1993 жылы Қытайдың Шыңжаң өлкесі Санжы облысының Манас ауданында туғанмын. Бала күнімнен киноға қызықтым. Бұл киноны жай көру үшін ғана құмарту емес еді. Менде кино жасай алсам, актер болып соның ішінде жүрсем деген тәтті арман болды. Құрбылас балалар далада ойнап жүргенде мен үйде кино көріп отыратынмын. Олар мультфильм қараса да, мен киноны таңдайтынмын. Қысқасы бұл салаға балалық шағымда-ақ әуестігім оянды.
Тіптен шамама қарамай 6-шы сыныптан бастап сценарий жаза бастадым. Ол жазғандарым кереметтей бір сапалы болмаса да, бала қиялымның ұшталуына, қанаттануына жол ашты. Ал орта мектепте жазған сценарийлерім біршама толымды болған сияқты. Өткен жылы мектепте жазған сценариімді Бейжіңдегі бір байқауға жіберсем, жүлдеге ілініпті. Әріптестерім сол сценариймен фильм түсірейік деп ұсыныс та айтты.
Ал осылай басталған бала күнгі арман жетелеп Бейжіңдегі Орталық драма академиясына әкеліп түсірді. Онда мен 2012-2016 жылдары драматургия және режиссерлік мамандығы бойынша білім алдым. Сонымен бірге 2016 жылы Бейжің кинематография академиясында білімімді жетілдірдім.
Жалпы, Қытайда жоғары оқу орына түсу көп талаптануды қажет етеді. Ал Бейжіңдегі таңдаулы оқу орындарының қақпасын қағу тіптен оңайға соқпайды. Сондықтан бір кезең астым деп тоқтап қалмай, үздіксіз үйрендім, талмай іздендім.
Академияда оқып жүрген кезімде бос уақытымды пайдаланып сценарий жаздым, кинофильмдерге шақырту алып, рөлдерді сомдадым. Осылай қаражат жинап, 4 жылдық оқу ақшамды төледім. Менің алғашқы түскен фильмім «Тораңғы уәдесі» атты туындыдан бастау алды.
- Ал қазіргі режиссер деген мәртебелі атаққа ие Өркенбек жұртқа қандай туындысымен мойындалып, танылды?
- Университет қабырғасында оқып жүргенде мамандығым бойынша түрлі жобаларға белсенді қатыстым. 2016 жылы Лу Вэньцин деген азаматпен бірге «Бейжің фантастикалық кинофильмдер» компаниясын да құрдық. Мақсатымыз - жоғары сападағы фильмдер шығару және сценарий жазып, дайындау болды. Ал менің тұңғыш режиссерлік қолтаңбам қалған, көпшілік қауымға режиссер Өркенбектің сәтті туындысы аталып, мойындалған шығарма «Құтқару» атты қысқа метражды кинофильм болды. Бұл туынды менің шығармашылық сапарымның құтты қадамын ашты.
Аталған туындым 2017 жылдың желтоқсан айында өткен 8-ші Қытай халықаралық «Жаңа медиа» қысқа метражды фильмдер фестивалінде жүлделі орынға ие болды. 2018 жылы халықаралық Канн кинофестивалінде үздік микрофильмнің бірі атанды.
Сондай-ақ, Қытай мен Корея елдері бірігіп ұйымдастырған жастар кинофестивалінде де менің туындым үздік деп бағаланды. Қысқасы Гонконг, АҚШ, Жапония, Корея елдерінің кинофестивальдерінен құр қайтпадық. Әрине, мен бұл фильмнің сәтті шығуы үшін көп еңбектендім, өзіме сенімді болдым. Дегенмен дәл осындай толағай табысқа жетеді деп ойламаған едім.
Жалпы, режиссер мамандығын оқыған әрбір жастың жұмысқа бірден кірісіп, фильм түсіретін мүмкіндігі аз. Актердің рөл сомдауда үлкен-кішісі болады. Ал режиссер ұзақ уақытын шығындап, тәлейін сынап, қажырлы жұмыс істеп, біртіндеп танылады. Сондықтан мен өзімді жолы болған режиссермін деп айта аламын.
- Ендеше осынша көп жүлдені қанжығасына байлаған «желден жүйрік» туындыңның бағы мен бабын қалай таптың?
- Үлкен кино өнеріне қадам жасайтын әрбір режиссер қысқаметражды фильм жасап, бағын сынайды. Мен де сол жолдан өттім. «Құтқару» атты қысқа метражды кинофильм менің қарым-қабілетімді, қажыр-қайратымды, тәуекелімді сынаған туынды болды. «Құтқару» фильмінің сценариін де өзім жазғанмын. Туындыға 96-шы жылғы Босния-Герцеговина соғысы тұсындағы анасы мен ұлының арасындағы әсерлі әңгіме арқау болған.
Жобаға кіріскеннен бастап, шағын фильм болса да барынша сапалы түсіру үшін барлық қажетті шарттардың жақсы жасалуын көздедім. Осындай шығындарды есептей келгенде 700 мың юань (41 миллион теңге) қаражат керек болды. Ол кезде менің қолымда 700 мың тұрмақ 7 мың юань ақша да болған жоқ. Содан фильмге демеуші іздеп, көптеген компаниялар мен жеке адамдардың есігін қақтым. Бірақ қайтарымы жоқ жобаға ешкім ақша бергісі келмеді.
Жалпы, қысқаметражды фильмге демеуші табу қиын. Десе де алға қойған мақсатымнан қайтпадым. Ақырында тілектес, өнерді бағалайтын бір азаматтан қарыз ақша алдым. Осылайша қолды байлаған қаражаттың мәселесі шешілген соң фильмді түсіруге кірістім. Басты рөлдерді сомдауға Босния жерінен мықты актерлерді шақырдым. Олар өз елдері туралы фильм түсіретінімді біліп, менің талпынысымды қолдау үшін ұсынысымды қабыл алды. Сүйте тұра қаржымның қомақты бір бөлгін соларға жұмсадым.
Фильмдегі Боснияның көріністерін шынайы бейнелеу үшін, Бейжің қаласының шет жағынан көне ғимаратты жалға алдым. Дегенмен осы түсірілім алаңы дайын болмай, 6 күнге келісіп келген шетелдік әртістердің 4 күнін ғана пайдаландым. Ал көріністерді кәсіби деңгейде, киноның сапалы аппараттарымен түсірдім.
Шынын айтқанда, бұл жұмыстың маған көтерткен жүгі ауыр болды. Қазіргі күні сол кездегі қиындықтарды еңсеріп, тәуекелге барғаным үшін өз-өзіме рахмет айтамын!
- 30 минуттық қысқа метражды фильмнен соң 60 бөлімді телесериалды түсіруге қалай келдің?
- Жоғарда атап өткендей, туындым жүлдеге іліккен сайын кино саласындағы мамандардың назары да маған ауды. Бірге жұмыс істеуге ұсыныстар түсе бастады. Мен шығармасын жақсы көретін, қытайдың белгілі режиссері Ниң Хаудың фильм өндірісімен айналысатын «Хуай Хоузы» компаниясында жұмыс істеуді қаладым. Өйткені режиссер Ниң Хау өзі үміт артқан жас режиссерлерді компаниясына жұмысқа шақыратын. Оның шәкірттерінен Қытайға танылған мықты режиссерлер шыққан. Мен жұмысқа барған тұста олар «72 құбылу» атты жаңа туындыны жасауға кірісіп жатқан. Бұл жоба әлемдік деңгейдегі күрделі туынды болғандықтан, режиссерлердің талантын сынайтын, білімін шыңдайтын шығарма еді.
Дегенмен осылай қарбалас жұмыстың бел ортасына енді араласқан тұста маған басқа бір тың ұсыныс келіп түсті. Қытайда көп сериялы телефильм түсірудің ең үздік маманы деп мойындалған Убәй деген режиссер бар. Сол кісі маған 60 бөлімді телесериалға бірге режиссерлік жасауға шақырды. Сонымен тағы да түрлі сынақтардан өтіп, талқы-таразыға түсіп, «Нысанаға алу» атты көп сериялы телефильмге режиссер болып таңдалдым.
- Қытайдағы аса танымал Убәй режиссердің өзіңді миллиардтар арасынан тауып алып, үлкен жобаға атсалысуға шақыруы - саған берілген баға секілді...
- Қытайда мықты режиссерлер үздік туынды жасаумен бірге, артына жақсы шәкірт тәрбиелеп қалдыруды армандайды. Убәй режиссердің де фильм өндірісімен айналысатын жеке компаниясы бар. Одан бөлек, «Жас режиссерлер» ұйымын да құрған. Ол ұйымға кіру үшін де біліктілігің, талантың болуы қажет.
Ал, Убәй режиссер Қытай мен Корея елдері бірігіп ұйымдастырған жастар кинофестиваліне әділқазы болған кезінде менің «Құтқару» фильмімді көрген. Содан бірге жұмыс істеуге шақырды. Ол кісі менімен кезігіп, өзінің «Нысанаға алу» атты телефильм түсіргелі жатқанын айтып, сценарийін оқытып, осы туындыны бірге түсіруді қалайтынын жеткізді. Бірақ оның мені жаңа туындыға режиссер болуға мақұлдауы түпкілікті шешім емес екен. Өйткені фильмді қаржыландырып отырған компанияның да келісімі қажет болды.
Сондықтан Убәй мырза компанияның жауапты адамдарына менің туындымды көрсетті. Олар фильмге өте жақсы баға берді. Әйтсе де, үлкен жобада жас режиссерге сенім арту үшін, тағы да шеберлігімді сынап, көз жеткізуі қажет екен. Сонымен қолыма аппарат беріп, «Нысанаға алу» фильмінің күрделі бірнеше оқиға сюжетін түсіріп көруді тапсырды. Айтқандары бойынша 3 күн уақыт беріліп, түсірген көріністерді ұсындым. Ақыры жасаған жұмысым көңілдерінен шықты. Осылайша фильмге режиссер болуға келісім алдым.
- «Нысанаға алу» фильмінде екі режиссердің бірдей жұмыс істеуіне қандай қажеттілік болды? Өз араларыңда белгілі жұмыс бөлінісі немесе бөлек міндет болды ма?
- Әр киноның өз тағдыры болады деген сөз бар. Бұл фильмнің сценариі 2011 жылы жазылған екен. Содан қаржы мәселесі шешіліп, режиссерін тапқанша 7-8 жыл өндіріске алынбай қалған. Бұл фильмнің сценарийі өте сапалы, сәтті жазылған. Сөйтіп шығарма 2018 жылы ғана Убәй режиссердің қолына түскен. Туындыға Қытай жеріндегі 1949 жылғы соғыс кезеңі арқау болған. Ал фильмнің бюджеті - 460 миллион юань. Бұл Қытайдағы осы дәуірді бейнелеген фильмдердің ішіндегі ең көп қаржы жұмсалған туынды болды.
Убәй мырзаның мені осы фильмге шақыруының бір себебі - шығармашылық бағытымыздың және жұмыс істеу тәсілдеріміздің үндестігінде жатса керек. Ол кісінің шығармашылық жұмыстарында атыс-шабыс, соғыс фильмдері көп болды. Мен де осы тақырыптарға көбірек қызықтым. Міне, бұл фильм түсіру кезінде өзі нәтижесін көрсетті. Бір оқиғаны түсірудегі тәсілдеріміз, аппарат қолдануымыз, сезінуіміз, актерлерді таңдауымыз - бәрі де бір арнадан шығып жатты.
Ал фильм түсіру барысындағы менің міндетім - соғыс көріністерін түсіру болды. Бұл фильмде үлкен соғыс майдандары және шағын атыс-шабыс көріністері де көп болатын. Ал, Убәй режиссер фильмдегі кейіпкерлердің үйдегі және сырттағы әңгімелесетін тұстарын түсірді. Фильмнің басында осылай жұмыс бөліскенбіз. Бірақ кейін жасаған жұмыстарым Убәй мырзаның көңілінен шығып, менің қолымнан келетініне сенімді болған соң, өз міндеттерінің көбін маған тапсырды.
«Сен жассың, шамаң жетіп тұр, көп артықшылығың да бар екен, соны пайдаланайық және осы орайда өзіңді де шыңдап, жетілдіріп ал» деп кеңес айтты. Әрине, мені өзім қызыққан жұмыстың көп болуы қуантты. Осылайша маған үлкен сенім артып, туындының көп бөлігін өз қалауыммен, талғамыммен жасауға еркіндік берілді.
- Туындыға бөлінген үлкен көлемдегі қаржы фильмнің қандай қажеттіліктеріне көбірек жұмсалды?
- Иә, фильмге мол қаражат шығындалды. Бұл фильм 2018 жылы қыркүйекте басталып, 2019 жылы сәуірде түсірілім жұмыстары аяқталды. Содан кейін 7 ай монтаждап, техникалық өңдеу жұмыстарын жасадық. 60 сериялы фильмнің көлемі үлкен болғандықтан, соған сай кеткен шығыны да қомақты болды. Сонымен бірге фильмде соғыс көріністері көп және тарихи фильм болғандықтан сол дәуірге сай қала көріністері қажет болды.
Шанхай қаласында сол кезеңнің көріністерін бейнелейтін көне құрылыстар бар. Бірақ бұл да біздің қажетімізді толық қанағаттандыра алған жоқ. Сондықтан туындыға арнап көне қалалар салдық. Бұдан басқа Қытайға танымал, гонарары жоғары жұлдыз әртістер фильмге түсті. Және де фильм түсіруге әлемдегі соңғы үлгідегі кино аппараттарын пайдаландық. Тіптен, Қытайда кино өндірісінде бұрын-соңды қолданылмаған аспаптар болды. Ал, түсіру алаңында мыңдаған адамдар жұмыс істеді. Сондай-ақ, сол кезеңнің тарихын зерттеуші мамандардан адамдардың киім-киісі, сөйлеу мәнері, тұрмыс-тіршілігі туралы кеңес алдық.
Міне, осының барлығына қомақты ақша жұмсалды. Режиссерлік жұмысымыз да Қытайдағы фильмдердің ізін қуаламай, әлемдік озық үлгілермен санасып, барынша жаңаша стильмен, ізденіспен жасалды. Жақсы шыққан Американың, Англияның көпсериялы фильмдерінің әр сериясы бір кино секілді әсер қалдырады. Сондықтан біз де сол талғамға сай мақсат қойып, сапалы фильм шығаруға құлшындық.
- Егер құпия болмаса, «Нысанаға алу» фильміндегі өзіңе төленген гонорар көңілден шықты ма? Бұл табыс Өркенбектің жеке өміріне қандай жаңалық қосты?
- Қытайда кино өндірісі үлкен нарыққа әлдеқашан енген. Нақты қанша табыс тапқаным құпия болып қалсын. Әрине, төккен терім ақталды, қарым-қабілетім бағаланып, жасаған жұмысымның ақысын көңіл көншітетіндей төледі. Жобалап айтсам, қалтасы жұқа студенттік өміріммен ақырын ғана қол бұлғап қоштастым (күлді). Осы ақшамен «Құтқару» фильмін түсіргенде алған 700 мың юань берешегімнен құтылдым. Мені өмірдің ыстығы мен суғына төзіп, бағып-қағып өсірген, шығармашылық жетістікке жетуіме қолдау көрсеткен анамның көңілінен шықсам деп ойлаушы едім. Әрине, анам үшін менің жетістікке жетуімнің өзі - зор қуаныш!
Солай болса да, анама сыйлық жасайын деп өзі қалаған, жақсы көрген жерінен жаңа үй сатып алып бердім. Ал Бейжіңде үйдің бағасы тым қымбат болғандықтан бұрын үйім болмаған еді. Қазір Бейжіңде тұрып жатқан соң бұл жақтан да үй алуды жоспарлап отырмын. Айта берсек, көңіл қалауы көп қой! Еңбектеніп тапқан табысты басқа да берекелі тірліктерімізге жұмсай жатармыз. Ал мен үшін қазіргі басты жұмыс - бастаған ісімді ары қарай дамытып, жалғастыру.
- Өзіңмен сұхбат алуға келісіп, ыңғайлы күнді белгілегенше де бірде Шанхайда, бірде Бейжіңде жүргеніңді айттың. Қазір де қол қусырып отырмаған сияқтысың...
- Осыған дейін бірігіп жұмыс істеген Убәй мырза менің алдағы шығармашылығыма ақ жол тілеп, өзі басқа жобаларымен айналысып кетті. Сондықтан мен де өз жобаларыммен жұмыс істей бастадым. «Құтқару» фильмімнің сәтті шығуы мені бір кезең асырса, «Нысанаға алу» фильмінің дақпырты да алыс-жуыққа тарап жатыр. Жаңа туындымыз алдымыздағы қазан, қараша айларында көрерменге жол тартады. Сол кезде фильмге көпшілік өз бағасын бере жатар.
Ал осы фильмнің жұмыстары аяқталған соң екі кино сценариін жазып бастағам, оның біреуін аяқтадым. Жоспарым бойынша бұл киноның біреуі Ресей жерінде түсірілуі мүмкін. Бұдан бөлек, дәл қазіргі уақытта бір киноны түсіруді бастап кеттік. Ол туралы мәліметтерді қазірше жариялауға болмайды. Басқа да жобаларға ұсыныстар түсіп жатыр. Сондықтан алдымызда тағы да қауырт шаруалар күтіп тұр.
- Режиссердің сценарий жаза білуі қандай артықшылық береді?
- Мықты режиссердің барлығында сценарий жаза алатын қарым-қабілет болуы керек. Қытай елінде осындай ұстаным бар. Режиссер басқа адамның сценариі бойынша кино түсірген күннің өзінде, оның кемшілігін тауып, олқы тұстарын қалауына қарай түзете алатын біліктілгі болуы керек. Тіптен сөз өнерін меңгермеген адам өзі түсіріп жатқан фильмнің болмысын түсіне алмауы да мүмкін. Ал режиссер өзі жазған сценариін өзі түсіруі керек деген де қағида жоқ. Режиссердің кейбір сәтті жазылған сценариін өзіне қарағанда басқа режиссер жақсы түсіретін болуы да мүмкін.
Сценарийде кейде артық сөз көп болады. Ал шынайы өмірде адамдар осылай көп сөйлей бермейді. Сондықтан мен актердің кем сөзді болғанын қалаймын. Тіптен мықты әртіс сценарийдегі артық сөзді өзі-ақ алып тастап, оны іс-әркетімен, ішкі сезімін көзімен, бейнесімен алып шықса, шын өмірдегідей болады. Сонымен бірге, фильмде актер қарсы жағының жауабын да жаттап алса, фильмді толық түсініп, оқиғаға шын беріліп кіре алады.
-Қытайда прокатқа шыққан жаңа фильмдер қалай табыс табады?
- Қытай аудиториясы әлем киносының да белгілі табыс көзі саналады. Сондықтан сапалы шыққан отандық фильмдердің де, кеткен шығынның орын еселеп қайтарып алатын мүмкіндігі мол. Қытайда прокатқа шыққан жаңа фильмдер кинотеатрларда және онлайн ақылы фильмдер көресететін 3 үлкен арнайы интернет-ресурста жұртқа ұсынылады.
Сонымен бірге ұсыныс түсіп жатса 2 телеарнаға сатуға болады. Қазіргі күні кино өндірісіне жеке компаниялар көп қаржы салады. Әрине, үлкен мемлекеттік телеарналардың тапсырысымен де фильмдер түсіріліп жатады. Десе де, бұрынғы үкімет қаржыландыратын киностудиялар азайған.
- Қазақстанның түсірген фильмдерін көресің бе? Қандай баға бересің?
- Шынын айтқанда Қазақстанның фильмдері бұл жақта қолымызға көп түсе бермейді. Осы уақытқа дейін өзімді дамыту үшін шетелдің үздік фильмдеріне көбірек назар аударған секілдімін. Әрине, аз болса да «Рэкетир», «Жаужүрек мың бала» секілді бірнеше фильмді көрдім. Бұл фильмдердің жақсы кадрлары, жекелеген артықшылықтары бар деп айта аламын.
Жалпы, бір туындыны толыққанды зерттеп білмей жатып түбегейлі баға беруге болмайды. Егер туынды жақсы шықпаса, қаржыға, қолданған технологиясына да байланысты болуы мүмкін. Фильм әр халықтың рухани болмысы, менталитеті тұрғысынан түсіріледі. Әр елдің өмір сүру дағдысы ұқсамайды. Сондықтан актердің де рөл сомдауда өз дағдысы болады.
- Әлемдік кино өнері қандай мемлекеттерде алға озып тұр? Өзің кинода қандай режиссердің шығармашылығын ұнатасың?
- Әлемде кинематографиясы дамыған Америка, Корея, Жапония және Еуропа елдерін атауға болады. Осы елдерден жақсы, сапалы фильм жарыққа шықты десе, соны іздеп көремін. Ондағы жаңалықты талдап қарап, түсіру техникасын, сценарийін, актерлердің рөл сомдаудағы ерекшеліктерін зерделеп бақылаймын.
Өзіме үлгі тұтатын режиссерлер туралы айтар болсам, қазақтардан Голливудты бағындырған режиссер Тимур Бекмамбетовтың туындыларының өресі биік. Ол кісі түсірген «Өте қатерлі» (Wanted) фильмінде мылтықтан атылған оқты баяу қозғалтып, оқ айналып қазақтың оюын көрсетеді. Жалпы, режиссердің осындай тосын әрі сәтті түсірген детальдары көрерменін тамсантпай қоймайды. Бұдан басқа, америкалық режиссер Квентин Тарантино (Quentin Tarantino), кореялық режиссер На Хон Джин (Na Hong-Jin), гонконгтік режиссер Джонни Тоның (Johnnie To) фильмдерін жоғары бағалаймын.
Туындыларымда осы режиссерлердің шығармашылығындағы үздік жетістіктерінің әсері, көлеңкесі көзге шалынады. Айта кетейін, бұл жақтағы шығармашылық ортада, авторлық туындыларымда менің қысқартылған Бек (bek) деген есімім көбірек қолданылады.
- Әңгімеңізге рақмет!
Бақытжол Кәкеш
Дереккөз: ҚазАқпарат
