«Abai.kz» ақпараттық порталы тұрақты түрде жүргізіп келе жатқан интернет-конференциясының өткен аптадағы қонағы «Жебеу» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Омарәлі Әділбекұлы болды. Спикер порталға келіп түскен сауалдарға тікелей эфирде жауап берді. Сұхбаттың толық нұсқасын порталымыздың «You Tube» желісіндегі арнасынан көре аласыздар. Дегенмен уақыттың тапшылығына байланысты сұхбат бір сағат мөлшерінде шектелген. Эфирде жауап беріп үлгермеген кейбір сұрақтарға бүгін Омарәлі Әділбекұлы портал бетінде жазбаша жауап берді. Оқып шығыңыздар, мархабат!
Anar Satay: Жебеу ұйымның мақсаты не? Жəне қандай мақсатта немесе миссияда жұмыс жасайды. Қандай байланыс бітімгерлік жолда қызмет етеді? Өздеріңіз туралы айтып берсеңіз
Омарәлі Әділбек: Жебеудің мақсаты еліміздің өсіп өркендеуіне, оның ішінде көші-қон саясатына қолдау көрсетіп, ҚР заңдарының аясында жұмыс жасау. Шеттен оралған қандастарымызға заңдық-құқықтық жақтан кеңес беріп, түйткілікті мәселелерін шешуге атсалысу. Осы тұрғыда әсіресе Қытайдан келген қандастардың түрлі мәселелерін Қытай консулдығы арқылы, Қытайдың өз заңдарына сүйене отырып шешуге атсалысамыз. Толығырақ ақпараттарды білгіңіз келсе, бірлестігіміздің сайтынан қарауыңызға болады.
Арман Тілек: Сіздер өткен жылы Қытай консулындағы "Жаңа жыл" (шаған) мерекесіне барғанда үлкен шу болды. Содан кейін биыл көптеген адамдар бармай қалды. Сіз тағы бардыңыз? Неге бардыңыз?
Омарәлі Әділбек: Орынды сұрақ. «Шегірткеден қорыққан егін екпес» деген дана халқымыз. «Ұлыбританияның досы да жоқ, жауы да жоқ, мәңгілік мүддесі бар» деп Черчил өткен ғасырда айтқан. Қытай біздің көршіміз, стратегиялық әріптесіміз. Қытайда бір жарым миллионнан артық қазақ бар, қазақ көші жалғасып жатыр. Осында келген қандастарымыз түрлі құжаттық мәселелер бойынша Қытай консулдығына жүгінеді. Сол барыстарда қандастарымыз түрлі кедергілерге ұшырайды. Осының бәрін Қытай консулдығымен байланыс жасай отырып шешіп келеміз. Қытай консулына қандастардың түрлі арыз талаптарын алып барамыз. Сол үшін Қытай тарапына сөзіміз өтімді болу үшін осындай мерекелік шараларына да барып тұрамыз. Ол жерде тек біз ғана емес, ҚР Сыртқы істер министрлігінің, Қазақстан халықтары ассамблеясының өкілдері мен қытайтанушылар, Қазақстандық қоғам қайраткерлері мен зиялы қауым өкілдері болады. Егер мен Қытай тарапымен құпия кездесіп, өз пайдама болмаса ел айтқандай күмәнді бағытта жұмыс жасаған болсам, мүмкін мұндай ашық кездесуден қорқып, бармай қалуым да мүкін еді ғой. Бізге керегі бір қандастың болсын шаруасының шешілгені, қолымызда әлі ұзартылуға тиісті 69 қандастың паспорты тұр, сондықтан әлі талай кездесулерге барамыз.
Қазақ: Омарәлі жолдас, қазақ елінің бірлігі үшін қытайлар мен "достық" келісім шартынан бас тартып, "Жебияу" ұйымын жауып тастау қолыңнан келе ме? Сізге қазақтың бірлігі керек пе? жоқ елді, ала тайдай бүлдірген ұнай ма? Сіздің бұл ұйымдарыңды барша қазақ ұнатпайды.
Омарәлі Әділбек: Егер Жебеу тура сіз айтқандай жұмыс жасап жатқан болса, еліміздің құқық қорғау органдары сізге «ескертпей» тұрып-ақ жауып тастаған болар еді. Бізге де қазақтың бірлігі бәрінен қымбат. Жебеудің басты бағыты да ел бірлігіне жұмыс жасау.
Ақиқат: Омарәлі мырза сіз 华人 мен 哈萨克 деген қытайша сөздерді түсіне аласыз ба?
Омарәлі Әділбек: Әрине, жақсы түсінем және елге де түсіндіріп келеміз. Бұл туралы бұған дейінгі сұхбаттарымызда да талай айттық. Қытайда туып өзге елдің азаматтығын алған адамның бәріне қытай осы хуа рын деген терминді қолданады. Қытайда туып Қазақстанның азаматтығын алған қазақты да, Қытайда туып Түркияның азаматтығын алған ұйғырды да, Қытайда туып АҚШ-тың азаматтығын алған қытайды да осы бір атаумен атайды. Қазақ деген бір ұлттың атауы болса, хуа рын деген қоныс аударушыларға қолданылатын термин. Терминдерді баспа-бас аударып, мағынасын жасырып, халықты арандатудың уақыты өткен.
Серікбек: Сізді "Қытайды ақтайды", "қытайдың қылмысын жасырады" деп жатады? Қашан қай кезде, не деп қытайды ақтап едіңіз?
Омарәлі Әділбек: Мен де осыған аң-таңмын. Қытайдың қазіргі аз ұлттарға жүргізіп отырған саясатын, Шынжаңдағы жағдайды ешкім де ақтай алмайтын жағдай. Біз Қазақстан үкіметіне де, Қытай тарапына да жағдайды толықтай ашық түрде айтып, мәселенің шешу жолдарын ұсындық. Қытайдың Қазақстандағы елшілігімен кездесу болсын, Бейжің мен Үрімжіге сапарымызда болсын, барлық жағдайды Қытай тарапына бүкпесіз жеткіздік. Алматыда 2 жылдан бері Қытайдан келген делегация мен Алматыдағы Қытай консулдығымен бірнеше рет кездесу өткізіп, нақты қиыншылыққа ұшыраған қандастарды ертіп апарып, өз ауыздарымен жағдайды айтқыздық. Сол азаматтардың көбінің шаруасы шешілді. Егер «Қытайды ақтаған» жеріміз болған болса, сіз менен сұрамай-ақ осы күнге дейін өзіңіз де тауып алар едіңіз.
Айгерім: Сіздерді қытайшыл, қытайдың ақшасына сатылған дейді? Сонда Қытайдан жыл сайын қанша ақша аласыздар? Сіздерді айыптау көп, осы уақытқа дейін сіздерді Қазақстанның қауіпсіздік органдары тексерді ме?
Омарәлі Әділбек: Осы сияқты сұраққа жоғарыда да жауап бердім. «Ақшаға сатылған», «Ақша алады» деп жала жапқанмен осы күнге дейін атымызды атап, ешкім де мынша ақша алады деп айтып көрген жоқ, біз де алып көрмедік. Қауіпсіздік органдары арнайы келіп тексермесе де, қоғамдық ұйым болғандықтан, екі ел арасында жұмыс жасап жүргендіктен күнделікті бақылауындамыз деп ойлаймын. Егер сол жалалар шын болса, 10 жыл емес, бір жыл да жұмыс жасауымыз мүмкін емес еді. Зейнетке шыққан бұрынғы қауіпсіздік қызметкерлернен құрылған аудиттік фирмалар бар. Барлық қоғамдық ұйымдар солардың бақылауында деп ойлаймын.
Қайсар Қабанбай: Омарәлі мырза ватсап топтарында және ФБ әлеументтік желісінде қандастар екіге бөлініп алып Қызыл кеңірдек болып дауласып жатады, солардың ішінде Серікжанға қарсы ағайынды Серік және Берік Қалыбаевтерді айрықша айтуға болады, осы жігіттер де Жебеудің мүшелері ме?
Омарәлі Әділбек: Әлеуметтік желі еркін ой алаңы. Әркім өз пікірін білдіреді. Ол екі азамат Жебеудің мүшесі тұрмақ, екеуін де танымаймын. Әлеуметтік желіде Серікжанға қарсы пікір айтқан адамдарды Жебеудің, қолдағандарды Атажұрттың адамдары деген түсінік қалыптасып қалған. Бұл дау-дамайдың ортасында жүрген көптеген адамдардың екі ұйымға да қатыстары жоқ. Біздің Жебеудің құрылтайшыларының бәрі кәсіпкерлер, істің адамы. Олар күні-түні әлеуметтік желіде отырып алтын уақыттарын қор қылмайды.
Есбол Үсенұлы : Қытайдың сайытында "жебеу қазақстандағы қазақ хуашяулардың ұйымы" деп тұр ғой оны не деп түсіндіресіз?
Омарәлі Әділбек: Хуашияу және хуарын терминдері бойынша бұған дейінгі сұхбаттарымызда да айттық, Қытайда туып өзге елдің азаматтығын алғандардың барлығына осы атауларды қолданады. Жебеудің құрылтайшылары Қытайда туып, Қазақстанға оралған қандастардан құралған. Сондықтан олар біз туралы сайттарында олай жазса таңғалатын ештеңе жоқ. Біз Қазақстанға келгенде азаматтық алғанша оралман аталсақ, Қытайдан кеткен соң бізді олар солай атайды. Ал біздің кімнің мүддесінен шығып, кім үшін жұмыс жасағанымыз маңызды. Қытай үкіметі Қытайда туып, өзге елдің азаматтығын алған азаматтардан құралған өзге қоғамдық ұйымдармен де байланыста. Оның ішінде қытайлар да, ұйғырлар да, моңғұлдар да, қазақтар да бар. Егер Қытайда өткен әлде қандай жиналыстарға барған болсақ, Қытайдың диаспора саясатының құралы болу үшін емес, шекара аттаған қазақ ұлтының мүдделерін қорғау үшін барамыз. Сөзіңізге қарағанда қытайша білетін сияқтысыз. Осы сұрақты қайта-қайта көтеріп, тіл білмейтін оқырманның көңіліне күдік салмай, сол сайттардың өзіне қойыңыз. Жауап келсе, жариялаңыз.
Самат: Жебеу сайты 2009 жылы ашылған қазір сайтта тек 27/11/2017 уақыттан бастап мәліметтер ғана тұр, басқасы барлығы өшірілген яғни Қытай қазағы мәселесі басталған уақытқа дейінгі ақпараттар ғана бар басқасы не себепті өшірлді? 2009-2017 аралығындағы мазмүнды неге өшірдіңздер менің байқауымша сіздердің сайттың мазмұн реттеу системасы қытай тілінде бұл не ұшін?
Омарәлі Әділбек: «Жебеу» Республикалық қоғамдық бірлестігінің сайтын бағдарламашы сіз айтқан 2017 жылдың 27 қарашасында қосқан. Сайт нақты жұмысын 2017 жылдың 16 желтоқсанынында Тәуелсіздік күнімізге орай бастады. Оған дейін бірлестіктің арнайы сайты болған жоқ. Сайтқа сол күнге дейін өзге басылымдарда жарық көрген, атқаралған шаруалар мен сұхбаттарымыздың бір қыдыруын салып қойғанбыз. Егер, ақпараттық технологиялардан хабарыңыз болса, сайтты басқару құралы Қытай тілінде ме деген сұрақ қоймаған болар едіңіз. Біздің де сайтымыз HTML ортасында жазылған. Егер сәл зерделі, ұқыпты болсаңыз сайт ашылғандағы алғысөздер мен тілектерді оқитын едіңіз. Мынандай басы-аяғы жоқ оқырман алдында күлкіге қалмас едіңіз.
Ersin Soltangaze : Сіздерді «арыз берме деп үгіт айтады» деп жатыр оны қалай түсінеміз?
Омарәлі Әділбек: Біз 500-ден астам қандастың арызын Қытай консулдығына кіргіздік. Көптеген қандастардың арыздарын ҚР Сыртқы істер министрлігіе жолдадық. ҚР парламентіне, ҚР үкіметіне қандастар мәселесі бойынша хаттар жаздық. Сырттан естігенше, арыз-шағымыңызды алып келген болсаңыз, не деп айтатынымызды өз құлағыңызбен еститін едіңіз.
Nurbol Alipbai Серікжанмен жеке өштігіңіз бар ма, неге бір-біріңізді Қытайдың шпионы дейсіздер?
Омарәлі Әділбек: Ешқандай жеке өштігім жоқ. Оны «шпион» деп атаған да емеспін. Ол азаматтар туралы пікірімді жоғарыда айттым. Қалғанын Серікжанның өзінен сұрарсыздар. Әу баста ол түсінбей жүрген шығар деп түсіндіруге тырыстым. Атажұртты алғаш құрған жігіттердің бірі 2,3 ай уақытын жұмсап әрең кезіктірді. 3 сағаттай әңгімелестік. 2017 жылың 4 желтоқсанынан 2018 жылдың 11 тамызға дейін ватцаптағы сөйлескен сөзіміз сақтаулы. Әсіресе, Абзал Құспан мен Сәуле Әбілдаханға жала жабылған соң одан ары түсінісудің қиын екенін, мақсат-мүдденің басқа екенін сезіндім. Енді қалғанын Аллаға аманаттап, заңға үміт арттым.
Зейнолла Абажан: Қазақстан билігі тарапынан қандастарымызға деген қолдау қанағаттанарлық па? Әлде алпауыттың алдында ауыз ашуға батылы жетпей жатыр ма?
Омарәлі Әділбек: Қытайдағы қандастарымызға деген көзқарастың өзгергені, олардың саяси үйренуден шығып, алдының елге келіп жатқаны Қазақстанның қандастарына көрсеткен қолдауының нәтижесі. Сонымен бірге Еліміздің саясаткерлері мен дипломаттары осы күрделі оқиғада өздерінің сабырлығы мен шеберлігін танытты.
Айбек: Омарәлі мырза, Қытайдағы жағдай қазір қалай? Болашақта қалай болмақ?
Омарәлі Әділбек: Қытайда қазір қазақтар үшін жағдай дұрысталып келеді. Көптеген жерде қандастардың зейнетақысы қайтарылып, паспорттарын қолдарына берді. Саяси үйрену орталықтарындағы қазақтардың басым бөлігін босатты. Деседе әлі жергілікті орындарда олардың шетелге шығуына кедергілер көп. Паспорттары қолдарында болғанымен қағазбастылыққа салып, шетелге шығуға рухсат қағаз беруді қиындатып отыр. Бұл екі жылдан бергі айтылған қиындықтың уақытша саябырлауы болғанымен жалпы Қытайдың ұлттық, діндік саясаты тоқтамайды. Ол жақта енді тіліңді, дініңді, діліңді сақтау мүмкіндігі жоқ. Қазақтар үшін болашақ Қазақстанда ғана.
Дереккөз: Abai.kz
