Былтыр Астанада өткен Дүниежүзі қазақтарының V құрылтайында Елбасы Үкіметке «Отандастар» қорын құруды тапсырған-ды. Осы қор құру мәселесі жөнінде өңірде қандай жұмыстар атқарылып жатқаны және өңірдегі жоғары оқу орындарында білім алып жатқан шетелде тұратын қазақтардың балаларының болашағы жайлы «Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы» республикалық қоғамдық бірлестігі облыстық филиалының басшысы Болат Зауытпен әңгімелескен едік.
– Облыстық филиал атамекенге көшіп келген қандастарымыздың жаңа ортаға бейімделіп кетуіне орай құқықтық ақыл кеңес беру, төл құжаттарын рәсімдеп аударма жасау, тұрақты тіркеуге тұруына, ықтиярхат алуына қолдау көрсету, азаматтық алғанға дейінгі жұмыстарға көмек береді. Сонымен бірге шетелдерде тұратын қандас бауырларды қолдау, елге оралған ағайындардың жергілікті жерлерге бейімделіп, үйреніп кетулеріне көмектеседі. Қауымдастықтың мүшелігі және мүшелік жарналары, басқа қызметтері, міндеттері барлығы да ережеде көрсетілген. Барлық істе, қауымдастық қызметінде белсенділік көрсетуі керек. Жалпы, жарна жылына бір рет – жеке тұлғалар үшін 5 мың теңге, заңды тұлғалар үшін 200 мың теңге.
– Қаражат қайда жұмсалмақ сонда?
– Қауымдастықтың орталық есепшотына түседі. Жиналған қаржыға біріншіден, шетелден өз күшімен келе алмай отырған қандастарды елге жеткізу қажет. Екіншіден, келген ағайындарды жаңа ортаға бейімдеу үшін жұмсалмақ. Үшіншіден, шетелде тұратын этностық қазақтардың балаларын еліміздің демалыс орындарында демалдыру мақсаты үшін қажет.
– Қазір қанша адамға куәлік бердіңіздер?
– Облыс әкімдігі бекіткен кестеге сай үш қала, 10 ауданға барып қайттық. Барлық жерде қауымдастық туралы айтып, Жарғы ережелерін таныстырып, бейнеролик, сюжеттер көрсетіп, мүшелікке қабылдау, мүшелік билет тапсыру іс-шарасын ұйымдастырып жатырмыз. Нәтижесінде Дүниежүзі қазақтары қауымдастығына мүшелікке 450-дей адам қабылдап, мүшелік билет тапсырдым.
– Көші-қон демекші, биыл өңірге қанша отбасы көшіп келмекші?
– Жалпы, өңірге 1991 жылдан биылғы жылға дейін 34026 адамы бар 7890 отбасы көшіп келді. Биыл оралмандарды өңірлік квотаға енгізу жөніндегі арнайы комиссия отырысы өтіп, квота алатын адамдар қабылданды. Бұл санатта Өзбекстан, Қытай, Моңғолия және Ресейден келген 167 адам бар. Өңірге көшіп келетін 460 отбасына қазір квота бөлінді. Квотаның 80-і шетелден келетін этностық қазақтарға, 380-і ішкі көші-қон бағдарламасы бойынша еліміздің оңтүстік облыстарынан қоныс аударушы ағайындарға арналды.
Сонымен бірге облыс орталығы аумағындағы Теміржолшылар кентінен – 62 жер телімі, Кенжекөл ауылынан – 10 жер телімі бөлініп, оралман ағайындар үй тұрғызып, түтін түтетуде. Өзбекстан, Қытай, Моңғолияда тұратын қазақтардың балаларын облыс орталығындағы жоғары оқу орындарының дайындық бөлімдерінде, колледждерде білім алуда. Биылғы оқу жылында да 130-дай жас білімдерін жалғастыруда. Бізге бұл мақсат үшін облыс әкімдігі мен ішкі саясат және басқа да басқармалар, көші-қон қызметі қолдау көрсетуде.
– Болат Зауытұлы, алдыңғы көшпен келген өзіңіз сияқты білімді ағайындар да өңірде қызмет жасап жүр емес пе?
– Өңірге келген ағайындардың 1593 жоғары білімді, 1810 кәсіби орта білімді, 6584 орта білімді, 4277 бастауыш білімді. Мұғалімдер саны 877, 412 дәрігер, көбі Ресейде оқыған, әнші, күйші, бишілер, 3563 ауыл шаруашылығы мамандары , 9165 адам басқадай маман иелері елге жетті. Облыс бойынша үш жоғары оқу орнында қызмет ететін 12 оралман оқытушының 2-еуі ғылым докторы, 4-еуі ғылым кандидаты. Мемлекеттік қызметте де бар, облыстық, республикалық ақпарат саласында 9 оралман журналистік қызмет атқарады.
– С.Торайғыров атындағы мемлекеттік университеттің «Foundation» факультетінде білім алып жүрген студенттердің жағдайлары қалай?
– «Foundation» факультеті жаңа форматта білім беру бағытында 2012 жылдың қыркүйегінде ашылды. Факультетте шетелдік қазақ диаспорасының да балалары білім алып, қазақстандық білімге бейімделуде. Қытайда, Моңғолия, Өзбекстан, Түрікменстанда тұратын қазақтың балалары әр жылдары 50-ден, 80 баладан даярлық курсына қабылданды. 2014 жылы білім алған тыңдаушылардың 29-ы еліміздің жоғары оқу орындарына түсті. Биыл 120 қандасымызды даярлық курсынан өткізу жоспарлануда. Даярлық курсының тыңдаушылары университет өміріне белсене араласады. Спорттық секцияларға, жарыстарға қатысып, студенттік филармонияда ән салады. Барлығы да «Студенттер үйінде» тұрады, 18 мың теңгеден шәкіртақы алады.
– Шетте жүрген жастар елге келсе, қазақ көбейеді емес пе?
– Біз университет оқытушыларымен бірге соңғы екі жыл қатарынан Моңғолиядағы қандастарымызға арнайы барып түсіндіру жұмыстарын жүргіздік. Омбы облысының аудандарында, Алтай өлкесінің Құлынды, Бурлинский, Славград, Нововаршав аудандарында тұратын қандастарымыздың ұсынысы бойынша мектеп оқушылары арасында спорттық кездесулер, сайыстар, ақындар айтысын, өнер кештерін ұйымдастыруды жоспарлап отырмыз. Алтай өлкесінің Қосағаш ауданы, Моңғолияның Баян-Өлгей мен Қобда аймақтарындағы қазақтардың тыныс-тіршілігімен танысып, кездесулер ұйымдастыруды, сол жақтарға өзімізбен бірге көшпелі кітапхана, музей экспонаттарын апаруды және спорттық кездесулер өткізуді жоспарлап отырмыз.
– Мақсат Моңғолияда, Қытайда тұрақты түрде тұрып қаламыз деген қазақ отбасыларының өздері келмесе де, ұл-қыздарын елімізге, атамекенге тарту ғой?
– Демографиялық өсім мәселесіне келгенде − шеттегі жастар өз елдеріне келіп, оқып-білім алып, орнығып, отбасын құрып – өз еліміздің қазағын көбейтуге үлес қоссын. Бастысы осы. Моңғолияның Ұлан-Батор, Эрдэнэт қалаларымен мәдени байланыс орнату, қазақ халқының тарихына байланысты көне қолжазбалар, басқа да тарихи жәдігерлерді тауып зерттеу мақсатында Павлодар мемлекеттік педагогикалық университетімен бірлесіп экспедицияға барады. Жуырда тағы да жолға шықпақпыз. Шеттегі қазақ жастарын Отанға тарту, елге әкелу мақсаты тұр. Төте жазуды қолданатын Қытайдан келген қандастарға алғашында қиындау тигенімен, кейін біздің әліпбиге де үйренеді. Үміткерлер даярлық курстарына құжаттарын тапсырып, еліміздің ұлттық тестілеу орталығы әзірлеген сұрақтарға жауап беру керек. Дайындықтан өткен соң, жоғары оқу орындарының гранттарын алуға мүмкіндіктері бар. Былтыр 35 жас жоғары оқу орнының, 21-і колледждердің грантын иеленді.
− Ал жолдарыңыз болсын! Отандастармен орта толсын!
Әңгімелескен Фарида БЫҚАЙ, Павлодар облысы
Дереккөз: «Егемен Қазақстан»
Jebeu.kz
